Shabat.am-ը շարունակում է իր «Շաբաթի հյուրը» ծրագիրը այս անգամ ներկայացնում ենք  դերասանուհի, հայ նշանավոր դերասան Մհեր Մկրտչյանի կնոջը՝ Թամար Հովհաննիսյանին: 

-Տիկի՛ն Հովհաննիսյան, 17 տարի շարունակ ապրել եք Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, ինչու՞մեկնեցիք և ինչու՞ որոշեցիք վերադառնալ:

-Գնացել եմ անձնական պատճառներով և ոչ միայն, վերադարձել եմ նույնպես անձնական պատճառներով և ցանկությամբ:

-Օտար ափերում ապրելու համար երբևէ զղջացե՞լ եք, կամ Ձեզ երբևէ հայրենիքի նկատմամբ դասալիք համարե՞լ եք:

-Ո՛չ: Այդ կերպ մտածելու դեպքում շատերին  կարող ենք համարել դասալիք, օրինակ՝ Ավետիք Իսահակյանին: 

-Ավելի հեշտ է ապրել Ամերիկայու՞մ, թե՞ Հայաստանում: 

-Դժվար ապրողի համար ամեն տեղ էլ դժվար է: Չկան առանձնահատուկ երկրներ, որտեղ ապրելը հեշտ է կամ դժվար: 

-Այդ տարիներին ամենից շատ ի՞նչն էիք կարոտում և  ինչի՞ մասին  էիք մտածում:

-Ինձ էի կարոտում, իմ մասին էի մտածում, որովհետև ինձ թողել էի այստեղ ու գնացել: Կարծում եմ՝ ինչ-որ չափով բոլորի հետ էլ նույն բանն է կատարվում: 

-Կարոտու՞մ էիք թատրոնն ու Հայաստանը:

-Թատրոնով ես ԱՄՆ-ում էլ էի զբաղվում և այնտեղ թերևս, ավելի շատ, քան կարող էի զբաղվել այստեղ այդ տարիներին: Այնպես որ թատրոնի պակաս չէի զգում: Կարոտում էի ավելի շատ ոչ նյութական բաներ՝ զգացողություններ, բույրեր…

-ԱՄՆ-ում բնակվելու տարիներին, Նյու Յորքի «Թեքեյան» մշակութային միությանը կից հիմնել և ղեկավարել եք «Մհեր Մկրտչյան» թատերախումբը: Այդ ընթացքում ի՞նչ դժվարությունների եք հանդիպել:

-Դժվարություններ շատ կային: Թատերախմբում ընդգրկված մարդիկ պրոֆեսիոնալներ չէին, բայց միևնույն ժամանակ նվիրյալներ էին: Դժվար էր, բայց առաքելություն ունեինք, և իրականացնում էինք այն: Ինձ համար դա նաև բուժիչ սպեղանու նման մի բան էր: Ի դեպ, իրականացրել եմ նաև երկու բեմադրություն արդեն Լոս Անջելոսում, երկուսնն էլ Սարոյան՝ ամերիկացի դերասանների հետ՝ անգլերենով:  

-Ձեր հարցազրույցներում նշել եք, որ Մհեր Մկրտչյանի հետ բազմիցս խաղացել եք, Ձեր ունեցած զգացմունքներն ու սերը երբևէ խանգարե՞լ են բեմադրությունների ժամանակ:

-Երբ բեմ ես ելնում արդեն ուրիշ մարդ ես, դիմացինդ՝ նույնպես: Բեմում կերպարներն են շփվում միմյանց հետ, ոչ թե դերասանները:

Լավ դերասանի հետ խաղալու, լավ խաղընկեր ունենալու հաճույքն եմ ապրել: Նրա հետ խաղալով շատ բաներ եմ սովորել: Նա եզակի դերասան էր, փայլուն իմպրովիզացիայի մեծ վարպետ, բացառիկ փորձառություն ուներ: Այդ առումով չեմ կարծում, որ որևէ մեկը կարող էր նրա հետ համեմատվել: Ես ժամանակին 70-80-ականների շատ հայտնի, լավ դերասանների հետ եմ խաղացել, բայց Մհերը տարբեր էր:  

-Երբևէ մասնագիտական կոնֆլիկտներ ունեցե՞լ եք Մհեր Մկրտչյանի հետ:

-Շատ: Հնարավոր չէ մասնագիտական կոնֆլիկտ չունենալ, եթե դիմացինդ իր գործում վարպետ է: Դերասանական գործն ինչուների անվերջանալի շարք է, որոնց պատասխանները որոնելով էլ կերպար ես ստեղծում, իսկ կերպարն անշունչ առարկա,  կամ սևով սպիտակի վրա գրված տեքստ չէ: Կերպարը մարդ է: Լավ դերասանը մարդ է ծնում:  

-Ներկայումս ինչո՞վ եք զբաղվում:

-Աշխատանք որպես այդպիսին՝ հաստիքային կամ պայմանագրով չունեմ, սակայն ինքնաբավ մարդ լինելով  շատ զբաղմունքներ եմ ինձ համար ստեղծում:

-«Մհեր Մկրտչյան»-ի անվան թատրոն վերադառնալու մտադրություն կամ ցանկություն չունե՞ք:

-Ոչ թե ցանկություն, այլ նպատակ ունեմ և համարում եմ, որ ճիշտ կլիներ, որ ես լինեի այդ թատրոնի ղեկավարը, քանի որ ես եմ ստեղծել այն և ես գիտեմ, թե ինչպիսին էր ուզում տեսնել այդ թատրոնը Մհերը: Կարծում եմ՝ այդ թատրոնն այժմ այն չէ, ինչ պիտի լիներ: Այդքան հոտառություն և տակտ պետք է ունենային մարդիկ, (հատկապես քաղաքապետարանի, քանի որ դա մշակույթի վարչությանը կից թատրոն է), և հաշվի առնեին, որ ես քաղաքում եմ: Աշխատել կուզենայի միայն այդտեղ, քանի որ այդտեղ ես շատ կարևոր անելիքներ ունեմ: Իմ այս ցանկության մասին համապատասխան մարդիկ տեղյակ են, մոտ երկու տարի առաջ եղել է այդ մասին խոսակցություն:  

-Հասարակության մի զանգվածը կարծում է, որ «Սասնա ծռեր» խմբի տղաների կատարածը որևէ բան չփոխեց Հայաստանում  և միայն նրանց վնասեց: Ի՞նչ կարծիք ունեք այս հարցի մասին: 

- «Սասնա ծռեր» խմբի անդամներն արեցին այն ամենն ինչ կարողացան:  Կարծում եմ եղան հանգամանքներ, որոնք խանգարեցին նրանց վերջնական նպատակին հասնել:

«Սասնա ծռերի» գործողություններն այդ քաղաքացիական ակտի վերջը չէին: Մենք՝ հայերս անհամբեր ենք, նման բաներն այդպես արագ տեղի չեն ունենում, և արդյունքն էլ այդքան շուտ չի երևում: Նմանատիպ ակտերի իրակացման հարցը կախված է նաև նրանից, թե ինչ կկատարվի ընդհանուր քաղաքական թատերաբեմում, որը կանխատեսելի չէ: Ես հակված եմ վստահել իմ ուժեղ ինտուիցիային, որն ինձ հուշում է՝ ամեն ինչ այսպես չի մնալու: Երբ գիտակցում ես, որ այսպես շարունակելու տեղ չկա այլևս, զգում ես, որ բնության թե ֆիզիկայի օրենքներով անխուսափելիորեն մի բան տեղի է ունենալու:  

-«Սասնա ծռերի» խմբի անդամներին անձամբ ճանաչու՞մ եք: 

-Ես այդ տղաներից շատերին եմ անձամբ ճանաչում: Մեր ժամանակներում շատ դժվար է գտնել մարդկանց, ովքեր իրենց ուղնուծուծով, ամբողջ ատաղձով ազնիվ մարդիկ են: Այդպիսին են նրանք, և ես շատ խորը սեր, հարգանք և վստահություն ունեմ նրանց նկատմամբ: «Նոր Հայաստանի» հավաքներին ես մասնակցել եմ: Ապրիլյան պատերազմից հետո, երբ սկսեցի ակտիվ հանդես գալ գրառումներով, հարցազրույցներով, նրանք ինձ հրավիրեցին իրենց հավաքներին ու ժողովներին: Շատ լավ ճանաչում եմ Վարուժանին, Պավլիկին, Աշոտին, Մխիթարին: Իսկ հիմա նաև նրանց ընտանիքներին՝ կանաց, երեխաներին և զարմացած եմ այդ մարդկանց առաքինությամբ: Տեսեք, եթե մարդկանց հարցնենք, մեծ մասը կասի՝ սրանց դեմ միայն զենքով է հնարավոր պայքարել: Իսկ «Սասնա ծռերը» չասեցին, նրանք արեցին…

-Տեղեկություններ էին շրջանառվում, թե «Սասնա ծռերի» գործողությունները պլանավորված էին իշխանությունների կողմից: Դուք ի՞նչ կարծիքի եք այս մասին:

-Միգուցե այդ տեղեկությունների տարածումն է պլանավորված իշխանությունների կողմից: Ես նրանց ճանաչում եմ, և նման բան չի կարող լինել: 

-Եթե Մհեր Մկրտչյանը ներկա լիներ այդ իրադարձություններին, ինչպե՞ս կվարվեր:

-Այնպես, ինչպես 1988 թվականին: Պիտի որ շատ ուրախ լիներ ու քաջալերեր ինձ: Ինքը դժվար թե բարձրանար և խոսեր, բայց մարդկանց մեջ կանգնած կլիներ ամեն օր: Այդպես էր վարվում  նա 88-ին, ինչպես մտավորականության, արվեստի բոլոր խոշոր դեմքերը: Շատ որոշակի քաղաքացիական դիրքորոշում ունեին և դա չէին թաքցնում: Գուցե ավելի քիչ էին վախենում, քան այսօրվա արվեստագետները ու դրանով է պայմանավորված նրանց մեծությունը: Նրանք շատ բարձր մակարդակ էին ապահովում իրենց աշխատանքով, որովհետև եթե վախենաս, չես կարող լինել արվեստագետ, այդ վախը կերևա արածդ գործի մեջ:  

-Ինչո՞վ է հիմա զբաղվում Ձեր որդին:

-2013թ. մենք միասին ԱՄՆ-ից վերադարձանք Հայաստան՝ ես և որդիս  իր ընտանիքով: Թոռնիկս 1,5 տարեկան էր, երբ նրանք Հայաստանում էին և 4 տարեկան, երբ գնացին: Փաստորեն, խոսել նա սկսել է այստեղ:  Որդիս կրթություն ստացել է ԱՄՆ-ում, և նաև դրանով էր պայմանավորված իմ ԱՄՆ-ում բնակվելը: Երբ նա լիարժեք ավարտեց ուսումը, վերադարձավ Հայաստան, բայց բախվեց աշխատանք գտնելու բարդություններին և մեկնեց ԱՄՆ: 2010թ.-ից նա պարբերաբար եկել է Հայաստան, դասախոսել Ամերիկյան համալասարանում:

-Միացյալ Նահանգներ վերադառնալու մտադրություն ունե՞ք:

-Մտածելու բան չկա, ե՛րբ ուզենամ կգնամ, ե՛րբ ուզենամ ետ կգամ:Նույնիսկ այն տարիներին, երբ ԱՄՆ-ում էի ապրում, ինձ թվում էր՝ Հայաստանում եմ: Ժամանանակից աշխարհում մի տեսակ ձուլվել են աշխարհագրական սահմանները, և մարդկանց կյանքը դարձել է ավելի վիրտուալ: ԱՄՆ մեկնելու հնարավորություն մշտապես ունեմ, բայց կարծում եմ, որ այստեղ անելիքներ ունեմ և կմնամ: Եթե մարդը չորս տարի ապրում է  մի տեղում և փորձում ինչ-որ բաներ ձեռնարկել, հեռանալն իմաստ չունի. ինչքա՞ն կարող ես կյանքիդ թելը կտրել և զրոյից սկսել: 

- Քչերն են այսօր հիշում, որ Ձեր առաջին ամուսինը հայտնի դերասան  Հարություն Մովսիսյանն էր, ով նաև Ձեր միակ որդու հայրն է: Ինչպիսի՞ն  են այսօր Ձեր հարաբերությունները նրա հետ:

-Հարություն Մովսիսյանն իմ որդու հայրն է: Մենք միշտ ունեցել ենք նորմալ հարաբերություններ: Ես Հարութի նկատմամբ շատ ջերմ վերաբերմունք ունեմ: Այս բոլոր տարիների ընթացքում եղել ենք շատ լավ ընկերներ: Երբևէ հարաբերությունների խզում չի եղել:

-Ձեր խոսքում վերջերս շատ է բարկությունը: Ձեր այսօրվա այդ բարկությունը ունի՞ որևէ անձնական դրդապատճառներ:

-Իմ խոսքում որտե՞ղ եք բարկություն տեսել: Երբ քննադատու՞մ եմ իշխանություններին: Իսկ ո՞վ կարող է հանգիստ կերպով խոսել նրանց մասին: Եթե իմ խոսքում բարկություն եք տեսնում, նախ պարզեք, թե ու՞մ է այն ուղղված: Բարկությունս ուղղված է այն ամբողջ ապականությանը, որի մեջ ապրում ենք: Ես չեմ կարծում, որ որևէ մեկն ապականության մասին կարող է առանց զայրույթի կամ ժպիտով խոսել: 

Երեք  առանձին, մշտական հարցեր

-Ձեր կյանքի ամենամեծ ամոթի զգացումը ե՞րբ և ինչու՞ եք ապրել:

-Հիմա դժվարանում եմ հիշել: Շատ առիթներ են լինում կյանքում ինչ-որ բանի համար ամաչելու: Հիմա չեմ հիշում, բայց այնքան հաճախ են լինում պահեր, որ ինչ-որ բան եմ անում և զղջում եմ, մտածում, որ կարող էի և չանել: Ինքս հաճախ եմ ինքնավերլուծությամբ զբաղվում, գնահատում արարքներս: Ամաչելը նորմալ մարդկային հատկանիշ է. սխալ ես գործում՝ ամաչում ես, կոպիտ ես լինում՝ ամաչում ես: Ես ուրիշի վատ արաքից էլ եմ ամաչում: Երբ վատ դերակատարություն եմ տեսնում կամ հայկական սերիալներ եմ նայում, շատ եմ ամաչում (ծիծաղում է): Ամոթի ընդունված, ստանդարտ սահմաններից ես դուրս եմ: Այն, ինչը շատերի համար ամոթ է, ես դրան նորմալ եմ վերաբերում: Իմ առաջին ծխախոտը հորս ներկայությամբ եմ վառել՝ 17 տարեկան հասակում:Շատերին գուցե թվա, որ ամաչելու բան է, երբ ոստիկանին հրապարակավ հայհոյեցի, բայց կարծում եմ, որ ամեն օր ֆեյսբուքը ողողել հայհոյանքներով, իսկ իրենց հանդիպելիս լռել, քաշվել մի կողմ,  շատ ավելի ամոթ բան է, քան տեղն եկած տեղը կանգնել դիմացը և ասել այն ինչին այդ պահին ինքն արժանի է: Այդ միջադեպի համար գոնե չեմ ամաչում, քանի որ ճշմարիտ եմ եղել: Իսկ ճշմարտությունն ասելուց պետք չի ամաչել, հակառակը ստելուց է պետք ամաչել: 

- Ո՞րն է ամենալավ նվերը, որ տվել եք և որ ստացել եք:

-Իմ կյանքի ամենամեծ նվերը եղել է այն, ինչ սովորել եմ Մհերից իմ մասնագիտության մեջ: Դա մի նվեր է, որը ես մեծ հաճույքով կուզենայի նաև փոխանցել և դրա համար էլ շատ կցանկանայի, որ Մհերի անվան թատրոնն իմ տնօրինության տակ լիներ, որովհետև դա ամենապրակտիկ ճանապարհը կլիներ ունեցածս փոխանցելու: Կարծում եմ՝ դա նաև շատ օգտակար կլիներ հետագա սերունդների համար: Ընդամենը մեկ տարի դերասանի վարպետություն եմ դասավանդել թատերական ինստիտում: Մի անգամ ուսանողներից մեկն ասաց.  «Տիկի՛ն Թամար, Ձեր սովորեցրած դերասանությունն ուրիշ տեսակի է...»: Ծանոթներիցս մեկը, ով Պարոնյանի անվան թատրոնում իմ բեմադրած ներկայացումն էր դիտել, եկավ ասաց,- ինչ լավ էին խաղում, ասացի որովհետև Մհերի ուսանողներն են… Ասածս ուղղակի իմաստով հասկացավ, և ես բացատրեցի, որ բեմադրել եմ այն ամենով, ինչը սովորել եմ Մհերից:    

 - Եթե միայն մի երազանքի համար կախարդական փայտիկ ունենայիք, ինչի՞ վրա այն կօգտագործեիք:

-Առաջին հերթին մի բան կանեի, որի մասին չեմ ուզում ասել: Իսկ մնացածի առումով կցանկանայի այն, ինչ կարող է ցանկանալ գիտակից մարդը, մայրը, քաղաքացին: Կյանքում շատ եմ չարչարվել, կուզենայի հանգիստ, առանց տագնապների ապրել: Չեմ ուզում վերամբարձ բաներ ասել, պարզապես կուզենայի մեր երկիրն այսպես ձեռքներիցս չգնար: Սիրտս ուղղակի ցավում է, երբ մտածում եմ, որ գնչուների կամ ասորիների պես կամաց-կամաց վերացող ցեղ կարող ենք դառնալ:   

Նյութը պատրաստեցին՝

Մարիամ Մելքումյանը Անուշ Մուրադյանը

Խաչատուր Կոճիբրոյանը