«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Սեղանների շուրջ ամենաշատը խաղաղության կենացն են խմում: Այդպես էր պատերազմից առաջ, այդպես է պատերազմից հետո: Բայց ո՞ր մի պատերազմից: Դրանք մեկը մյուսին հերթ չտվեցին: Սկզբում Արցախյան ազատագրական պայքարն էր: Մեզ պետք էր այդ հաղթանակն օդ ու ջրի պես: Վախենում եմ ասել այս միտքը, բայց գուցե շատերը լիովին չգիտակցեցին այդ հաղթանակի իրական կարևորությունը, այդ հաղթանակը, որը հիմք դրեց Արցախի ինքնորոշման իրավունքին, ավելի հողեղեն չդարձրեցին: Գուցե եթե ավելի շատ ջանք գործադրվեր, ոչ մի կենդանի էակ չէր կարողանա այսպիսի ողբերգություն բերել Արցախի գլխին: Իրականում այսօր ավելի շատ հարցեր կան, քան պատասխաններ:

«Եթե»-ներն այսօր ավելի շատ են, բայց փաստը մեկն է՝ 2018 թ.-ին Հայաստանում իշխանության եկած մարդիկ իրենց գործողություններով և ստորագրությամբ Արցախը ճանաչեցին Ադրբեջանի մաս, և ձեռքները լվացին մի ամբողջ պետությունից, դրա բնակչությունից: Մի կողմ քաշվեցին ու լուռ հետևեցին, թե ինչ կատարվեց մեր հայրենիքի մի հատվածում: Սրանք համազգային ամոթի օրեր էին: Իսկ դրանից առաջ պատերազմ էր: Պատերազմ էր 2020 թ.-ի սեպտեմբերի 27-ին, այն 44 օր տևեց, խլեց մեր մի քանի հազար տղաների կյանքը: Դրանից հետո թշնամուն հանձնվեցին Արցախի որոշ հատվածներ: Հետո 2022 թ.-ի սեպտեմբերյան պատերազմն էր Հայաստանի սահմաններին մի քանի ուղղությամբ, որը պետական այրերն ագրեսիա որակեցին:

Արդյունքը մի քանի հարյուր զոհերն են ու թշնամին, որը Հայաստանի Հանրապետության սուվերեն ու ինքնիշխան տարածքում է: Հետո 2023 թ.-ի սեպտեմբերի 19-ի պատերազմն էր, թշնամի Ադրբեջանի հարձակումը Արցախի Հանրապետության վրա: Հետևանքը՝ Արցախից մեր հայրենակիցների բռնի տեղահանումն ու մի քանի հարյուր զոհերն են ինչպես զինվորականների, այնպես էլ քաղաքացիական անձանց շրջանում: Դիտմամբ չեմ նշում թվեր, որովհետև դեռ կան անհետ կորածներ, որովհետև շատ հուղարկավորված տղաների պարագայում ծնողներն ունեն կասկածներ, չնայած ձեռքներին է ԴՆԹ հետազոտությունների արդյունքը, հարցեր շատ կան նաև գերեվարված տղաների մասով: Ինձ համար պատերազմը փայտի վառարանի տեսքն ուներ, որի վրա մշտապես դրված էր ջրով լի կաթսան, որ տաք ջուր ունենայինք, իսկ ներքևի հատվածում թաց փայտն էր շարված, որը պետք է հասցներ չորանալ: Բայց 90-ականներից հետո ծնված սերունդներն իրենց բաժին ընկած իրական պատերազմը տեսան: Նշածներիս շարքին ավելացրեք Ապրիլ յան պատերազմը: Բացի դա, տարիների ընթացքում թշնամին ոչ մեկ անգամ փորձեց ներխուժել մեր երկրի տարածք դիվերսիոն խմբերի տեսքով, բայց Հայաստանի և Արցախի պաշտպանության բանակների զինծառայողները թույլ չտվեցին դա, ավաղ, երբեմն նաև սեփական կյանքի գնով:

Կարծես անընդհատ պայքարում ենք ապացուցելու, որ սա մեր հողն է, մեր պետությունն է, մեր երկիրն է, որովհետև այլ տարբերակ չկա, նահանջելու տեղ չկա: Իսկ հիմա ի՞նչ տեսք ունի պատերազմն ինձ համար: Ինձ մեր տղաների տեսքով է ներկայանում արդեն ամիսներ շարունակ: Երբ սկսեցինք «Փաստում» պատմել նրանց մասին, գիտեինք, որ առաջին հերթին մեծագույն պատասխանատվություն ենք ստանձնում, երկրորդ՝ հեշտ չի լինելու: Չկեղծեմ՝ երկրորդի մասով մեղմ էինք ասում: Այս մի քանի ամսվա ընթացքում ինչ պատմություն ասես չլսեցինք, ինչ ողբերգության մասին ասես չիմացանք: Ծնողների հետ զրուցեցինք, որոնք իրենց միակներին են կորցրել և այժմ պայքարում են, որ իրենց ընտանիքներում մանկան ճիչ լսվի: Ծնողների, որոնք չէին կարողացել մի վերջին հրաժեշտ տալ իրենց որդիներին՝ նրանց մարմինները անճանաչելի էին եղել, ոմանք նաև իրենց որդիներից միայն մասունքներ էին հուղարկավորել:

Զրուցեցինք ծնողների հետ, որոնց որդիները գերեզմանատեղի չունեն, մինչ օրս անհետ կորած են համարվում: Ո՞ւր գնա ծնողը խունկ ծխելու: Այս հարցի պատասխանը նա արդեն չորս տարի է, ինչ չունի: Որդին չկա, ծնողը տարբեր աղբյուրներից գիտի, որ նա ծանր վիրավորում է ստացել և տոկոսային մեծ հարաբերակցությամբ ողջ չէր կարող մնալ, բայց մարմինը չի տեսել: Որևէ բանական մարդ, երբ պատկերացնի այս տեսարանները, կկարողանա՞ չմոտենալ խելագարության շեմին: Պատերազմներն իրենցից հետո նաև անպատասխան հարցեր են թողնում: Բոլոր պատերազմների պարագայում տարբեր դրվագներով հարուցված քրեական գործեր կան, որոշների դեպքում գործերն արդեն դատարաններում են, կալանավորված անձինք կան:

Ծնողները բազմաթիվ հարցեր ունեն, պատասխաններ՝ զրո: 2022 թ.-ի սեպտեմբերին Իշխանասարում անմահացած մեր տղաների ծնողները «Փաստի» հետ զրույցում յուրաքանչյուրն իր հերթին բարձրաձայնում է, որ տղաների թիկունքը բաց է եղել, որ օգնության չեն հասել: Քրեական գործ կա հարուցված, զրո արդյունք: Նույն վիճակն է այդ պատերազմում այլ ուղղություններով ռազմական գործողությունների մասով՝ Սոթք, Ներքին Հանդ և այլն: Ծնողներին նաև բարկացնում է այն, որ ռազմական այդ գործողությունները պատերազմ որակավորումը չեն ստանում, որ իրենց որդիներին պաշտոնական գերատեսչությունները չեն հիշում: Կարո՞ղ եք ասել, թե քանի պետական ցավակցական ուղերձ հնչեց այս տարի սեպտեմբերի 13-ին: Ոչ մի: Բոլոր սեպտեմբերի 27-երին կհնչի: Վայ մեր ականջներին, որ այդ պաթոսախեղդ ու իմաստազուրկ ուղերձներն ենք լսելու ամեն տարի:

Գուցե պետք է դաժան իրականությանն առերեսվենք, որ ուշքի գանք: Այսօր Վեհափառ Հայրապետի ձեռամբ կօրհնվի Սրբալույս Մյուռոնը: Ասում են, որ այն իր հրաշագործ զորությամբ կարող է փոխել մեր կյանքը, լցնել այն հույսով, հավատով և սիրով: Մյուռոնօրհնությունը հերթական հնարավորությունն է Աստծուն մոտենալու, իսկ այսօր մեր ապավենն Աստված է, քանի որ, ավաղ, երկրի վրա այս պահին հենման կետեր, բացի մեր հայրենիքից, չունենք»:

Հոդվածն ամբողջությամբ`թերթի այսօրվա համարում: