Արամ Վարդևանյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է․ «1. Որպես մարդ, ով 3 տարի Մարդու իրավունքների պաշտպանի տարեկան զեկույցներում աշխատել է Մարտի 1-ի դեպքերի բացահայտման կարևորության և դրա չբացահայտումը որպես մարդու իրավունքների խախտում ձևակերպման ուղղությամբ՝ ԶԵՐԾ ՄՆԱՑԵՔ ԶՈՀԵՐԻՆ ՎԵՐԱԲԵՐՈՂ ՔՐԵԱԿԱՆ ԳՈՐԾԵՐԸ Նախագահին առաջադրված մեղադրանքի հետ նույնացնելուց: Ամբողջությամբ տարբեր իրավական գործընթացներ են։ Ավելի պարզ ասած՝ Սահմանադրական կարգի տապալումը որևէ կերպ ուղղակիորեն չի առնչվում կյանքի իրավունքի հետ, առավել ևս այդ իրավունքից զրկելու հետ: Ասեմ ավելին, չնայած վստահ եմ, որ տուժողների շահերի ներկայացուցիչը քաջատեղյակ է՝ եթե այդ կոնկրետ գործերով (սպանության հատկանիշներ պարունակող) բացահայտումների բացակայությունը այսպես շարունակվի՝ նշվածը ինքնին հանդիսանալու է կյանքի իրավունքի խախտում: Վերջերս ներկայացված հարցազրույցից պարզ դարձավ, որ սահմանադրական կարգի ենթադրյալ տապալումը ուղղակիորեն դիտարկվում է Նախագահի կողմից արտակարգ դրություն հայտարարելու հետ: Առնվազն ճիշտ չէ խոսել Նախագահի կողմից նման լիազորության առկայության կամ բացակայության մասին, քանի որ ՀՀ Սահմանադրությունը (2005թ. խմբ.) հստակ սահմանում է այդ լիազորությունը և դրա բուն էությունը: Հետևաբար, արդյո՞ք այդ որոշումը կարող է խնդիր առաջացնել իրավական պետության սկզբունքի տեսանկյունից:

 

 

Բնականաբար ոչ, քանի որ հենց Սահմանադրությունն է լիազորել Նախագահին նման գործիքակազմով: Իրավական պետության սկզբունքը, որն ուղղակիորեն ամրագրված է ՀՀ Սահմանադրությամբ, կարող է խախտվել բացառապես այն դեպքում, երբ իրականացվեր գործողություն առանց որևէ իրավական հիմքի, սակայն այս պարագայում հիմքը ուղղակիորեն ամրագրված է առավել բարձր իրավաբանական ուժ ունեղող իրավական փաստաթղթում՝ ՀՀ Սահմանադրության մեջ: Արդյո՞ք այն կարող է խնդիր առաջացնել ժողովրդավարության սկզբունքի տեսանկյունից, իհարկե այո: Ռազմական դրությունը և արտակարգ դրությունը այն բացառիկ դեպքերից են, երբ կարճ ժամանակահատվածում մարդու որոշ իրավունքներ կարող են իրավաչափորեն սահմանափակվել, ինչը ևս բնորոշ է ցանկացած ժողովրդավարական պետության: Ուստի եթե խոսքը գնում է մարդու իրավունքների իրավաչափ և համաչափ սահմանափակմանը, հետևաբար ժողովրդավարության որևէ սկզբունք չի կարող խախտվել: Անդրադարձ կատարեցի այս երկու սկզբունքներին պարզ պատճառաբանությամբ, որ հրապարակայնորեն ընդգծվել են հենց այս երկու սկզբունքները: Չափազանց հետաքրքիր մոտեցում էր ներկայացվել, որ այդ ժամանակահատվածում խախտվել է նաև ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված ժողովրդավարության սկզբունքի առանցքային բաղադրիչը առ այն, որ իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին: Հիմնավորումն այն էր, որ հետընտրական զարգացումների շրջանում հազարավոր մարդիկ ներկայացնում էին իրենց բողոքը ընտրությունների արդյունքների վերաբերյալ և այդ իրավունքի սահմանափակումը հանգեցրել է այդ սահմանադրիրավաական նորմի տապալմանը:

Անկեղծորեն նման հիմնավորում կարծում եմ առաջին անգամ է ներկայացվում սահմանադրական իրավունքի նույնիսկ միջազգային պրակտիակյում: Պատճառը հետևյալն է՝ ժողովրդի կողմից իշխանությունը իրացվում է <<ազատ ընտրությունների... ինչպես նաեւ Սահմանադրությամբ նախատեսված պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց միջոցով>>։ Այսինքն, հետընտրական զարգացումները չեն կարող մաս հանդիսանալ նշված սահմանադրական իրավունքի իրացման: Հետընտրական զարգացումները կարող են դիտարկվել բացառապես հավաքների ազատության իրավունքի տեսանկյունից, որը, ի դեպ, ցանկացած ժողովրդավարական երկրում ենթակա է սահմանափակման: Պնդումը, որ եթե հավաքը խաղաղ է, ապա այն չի կարող սահմանափակվել, որևէ աղերս չունի իրավունքի հետ մեկ պարզ պատճառաբանությամբ, քանի որ հենց այդ իրավունքի իրացումը ենթադրում է պարտադիր թույլտվության առկայություն, որպեսզի պետական մարմինները կարողանան այդ ժամանակահատվածում ապահովեն թե ցույցի մասնակիցների և թե այլոց իրավունքների պաշտպանությունը: Հակառակ պարագայում, առհասարակ այդ մեխանիզմը տեղ չէր գտնի բոլոր ժողովրդավարական երկրների օրենսդրություններում: Ուշադրության է արժանի նաև այն, որ 2008 թվականի ՕՐԵՆՔՈՎ սահմանված չէին ինքնաբուխ հավաքների առանձնահատկությունները այնպես, ինչպես այն առկա է այսօր: Այն ժամանակ գործող հավաքների ազատությանը վերաբերող օրենքը շատ ավելի խիստ և ոչ ճկուն կարգավորումներ էր նախատեսում առանց թույլտվության հավաքների և հավաքների դադարեցման մասով: Հետևաբար, այն պնդումը, որ հետընտրական շրջանում հավաքների ազատության իրավունքի սահմանափակումը կարող է դիտարկվել որպես ժողովրդավարության սկզբունքի կամ ժողովրդի իշխանության սկզբունքի խախտում կամ տապալում, հիմնավոր չէ: Հարկ է նշել նաև այն հանգամանքը, որ հանրային շահի և այլ բարձրարժեք օբյեկտների պաշտպանության նկատառումներից ելնելով, վերոնշյալ սահմանադրական իրավունքը կարող է սահմանափակվել:

 

2. Ներկայացվել է նաև պնդում առ այն, որ արտակարգ դրություն հայտարարելը և դրա հիման վրա իրավունքների սահմանափակումը հակասում էր թե ՀՀ Սահմանադրության պահանջներին և թե Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիային, քանի որ երկու իրավական ակտերով էլ նախատեսված է, որ իրավունքների սահմանափակումը կարող է իրականացվել <<օրենքի>> հիման վրա, իսկ այդ ժամանակահատվածում արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի վերաբերյալ օրենք ընդունված չէր: Նախ՝ պետք է արձանագրել, որ տվյալ պարագայում խոսքը վերաբերում էր կարճ ժամանակահատվածում իրավունքների միջամտությանը, այլ ոչ առհասարակ միջամտության: Երկրորդ՝ ձևակերպումը, որ միջամտության հիմքը պետք է լինի օրենքով, իրենից ենթադրում է ոչ թե բացառապես օրենքի առկայություն, այլ առհասարակ նորմատիվ իրավական այնպիսի ակտի, որը իր իրավական ուժով նվազ չէ օրենք-ից, այսինքն՝ այդ թվում օրենսգիրրք, ներկայաումս նաև սահմանադրական օրենք և այլն:

 

Տվյալ պարագայում իրավունքների միջամտության հիմքը հենց Սահմանադրությունն է, որը հստակ սահմանել է հնարավորությունը նույնիսկ մինչ օրենքի ընդունումը գործողության մեջ դնել արտակարգ դրության իրավական ռեժիմ: Սահմանադրական նորմը տվյալ պարագայում, նույնիսկ առանց օրենսդրական հստակ կարգավորման առկայության, ավելի քան բավարար է: Պատճառը և հիմնավորումը հենց ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆՆ Է նախատեսել 2005 թվականի խմբագրության մասնավորապես 6-րդ հոդվածում՝ << Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ, և նրա նորմերը գործում են անմիջականորեն>>: Ցանկացած սահմանադրագետ կարող է պատասխանել, թե ինչ հետևանք է ենթադրում այն, երբ նորմերը գործում են անմիջականորեն: Հակիրճ պատասխանը հետևյալն է՝ սահմանադրական նորմերը, նույնիսկ դրանց կիրառության համար անհրաժեշտ իրավական այլ կարգավորումների պարագայում, ԳՈՐԾՈՒՄ ԵՆ, այսինքն սահմանադրական նորմը որևէ կերպ կաշկանդված չէ այլ նորմերով: Հետևաբար, պատճառաբանությունը առ այն, որ արտակարգ դրություն հայտարարելու համար անհրաժեշտ էր համապատասխան օրենքի առկայությունը՝ հենց Սահմանադրության գերակայության տեսանկյունից չի կարող ընդունելի լինել և, ինչպես նշվեց, դրա լուծումը նախատեսված է հենց Սահմանադրությամբ: Ավելին, սահմանադրական նորմը առ այն, որ մինչ օրենքի ընդունումը արտակարգ դրության իրավական ռեժիմ հայտարարելով նախատեսված է հնարավորություն միջոցառումներ իրականացնելու՝ բնականաբար հատկապես ենթադրում է հնարավոր այն իրավունքների միջամտությունը, որոնք կարող էին ժամանակավորապես սահմանափակվել նման իրավիճակում:

 

Նշված պնդման պատճառաբանությունը ևս պարզ է, քանի որ արտակարգ դրության ժամանակ ցանկացած միջոցառում իրենից ենթադրելու է որոշակի միջամտություն, հակառակը կլիներ ուղղակի անտրամաբանական: Հիմք ընդունեով այն հանգամանքը, որ Սահմանդրությունն ունի բարձրագույն ուժ, ուստի ասվածի համատեքստում պետք է միանշանակ ընդունել այն փաստը, որ եթե որևէ դրույթ նախատեսվում է Սահմանադրությամբ, դա ենթադրում է հիմնական իրավական ռեժիմի առկայություն, որոնց առավել մանրամասն կարգավորումները կարող են նախատեսվել ավելի նվազ իրավաբանական ուժ ունեցող իրավական ակտերում կամ չնախատեսվել: Հետևաբար, սահմանադրական կարգի տապալում օրենքի բացակայության պարագայում կատարված գործողություննեի համար, որոնց հիմքը հանդիսացել է սահմանադրական նորմը, որևէ կերպ չի կարելի դիտարկել: Միաժամանակ պնդումը առ այն, որ օրենքի գերակայության խախտումը հանգեցնում է իրավական պետության սկզբունքի խախտման, ուստի սահմանադրական կարգի տապալման, չափազանց հետաքրքիր, սակայն վտանգավոր պնդում է: Եթե այդպիսի մեկնաբանությամբ առաջնորդվենք՝ ՀՀ սահմանադրական դատարանի կողմից յուրաքանչյուր որոշում, որով Սահմանադրության իրավական պետության կամ սոցիալական պետության սկզբունքին հակասող են ճանաչվել օրենքի նորմեր, պետք է հիմք հանդիսանան սահմանադրական կարգի տապալման հիմքով առնվազն նյութերի նախապատրաստման համար, ինչը բնականաբար իրավական անհնարինության դաշտից է: Նման տեսակի հարցերը չեն հանդիսանում սահմանադրական կարգի տապալման դրսևորումնր այլ պարզապես պետք է հանդիսանան սահմանադրական վերահսկողության օբյեկտ, այնուհետև օրենսդրական փոփոխությունների առարկա: Նման գործընթացներ տեղին են ունենում յուրաքանչյուր տարի, ցանկացած ժողովրդավարական պետություններում և վստահեցնում եմ դրանց հիման վրա չեն հարուցվում քրեական գործեր սահմանադրական կարգը տապալելու հատկանիշներով:

 

3. Սահմանադրության մեջ որպես սահմանադրական կարգի հիմունք, այսինքն հիմնարար սկզբունք հանդիսանում է հետևյալ ձևակերպումը՝ <<Իշխանության յուրացումը որևէ կազմակերպության կամ անհատի կողմից հանցագործություն է>>: Որոշ մասնագետներ ներկայացրել են այն դիրքորոշումը, որ նշված սահմանադրական նորմը գերակայող է այլ նորմերից, այդ թվում՝ Նախագահի անձեռնմխելիությանը վերաբերող նորմից, դրան հաղորդելով որոշակի ոչ սահմանադրաիրավական հիմնավորումներ, որոշները պնդել են, որ Սահմանադրության նորմերի միջև չի կարող լինել տարանջատում: Պատասխանը իհարկե պետք է գտնել Սահմանադրության նորմերի մեկնաբանման բացառիկ լիազորություն ունեցող մարմնի՝ Սահմանադրական դատարանի որոշումներում:

 

Այսպես՝ ՍԴՈ-1081 որոշմամբ Սահմանադրական դատարանը հստակ արձանագրել է հետևյալ առանցքային մոտեցումը՝ <<Սահմանադրությունն ինքնաբավ է և տեքստային առերևույթ անհամապատասխանությունները կարող են հաղթահարվել Սահմանադրության արժեբանության ու հիմնարար սկզբունքների վրա հենվելով>>: Այսինքն, բանաձևը հետևյալն է՝ Սահմանադրության մեջ չեն կարող լինել հակասություններ կամ նորմերի տարանջատումներ, բայց եթե այդպիսիք առերևույթ առկա են՝ դրանք պետք է հաղթահարվեն հիմնարար սահմանադրական սկզբունքները հաղթահարելով: Այսինքն, որոշակի տարանջատում այնուամենայնիվ առկա է: Հետևաբար, հարց է առաջանում՝ արդյո՞ք առկա է հակասություն կամ անհամապատասխանություն այդ երկու նորմերի միջև։ Պատասխանը չափազանց հստակ է, որ չկա նման հակասություն, քանի որ Սահմանադրության ինքնաբավ լինելուց է բխում այն հստակ դրույթը, որ նախագահի անձեռնմխելիությունը չի վերաբերում <<օրինական գործողությունների>>, ինչպես որոշ գործընկերներս փորձում են տեսնել, այն վերաբերում է կարգավիճակից բխող ՑԱՆԿԱՑԱԾ գործողության, ինչը կարող է նույնիսկ լինել հանցագործություն:

 

Մասնավորապես, վերոնշյալ սահմանադրաիրավական դրույթը կապված իշխանության յուրացման հետ, ունի առավել ընդհանուր բնույթ, այսինքն՝ ընդհանուր նորմ է, իսկ դրա կոնկրետացված բնորոշումը ամրագրված է ՀՀ Նախագահի անձեռնմխելիությանը վերաբերող նորմում և սահմանադրական իրավունքի տեսության մեջ այն ենթադրում է, որ թեև հանցագործություն է հանդիսանում ընդհանուր առմամբ իշխանության յուրացումը, սակայն կա մեկ այլ դրույթը, որը վերաբերում է հատուկ կարգավիճակին և համադափ բացառություն է հանդիսանում այդ ընդհանուր կանոնից և հանդիսանում դրա կոնկրետացված արտահայտությունը՝ պայմանավորված սուբյեկտի, այսինքն ՀՀ Նախագահի յուրահատուկ լիազորությունների բնույթով:Պատահական չէ, որ Սահմանադրության հաջորդող հոդվածը անդրադարձ է կատարում հանցագործության դեպքում Նախագահի նկատմամբ հնարավոր գործողությունների պաշտոնանկության գործընթացով, ինչը ենթադրում է Ազգային ժողով, Սահմանադրական դատարան, այնուհետև կրկին Ազգային ժողով գործողությունների շղթան, ինչը ևս պայմանավորված է անձեռնմխելիության ինստիտուտով: Այսինքն, նույնիսկ այդպիսի դեպքերում Նախագահը կարող է պաշտոնանկ չարվել, հետևաբար՝ պատասխանատվության չենթարկվել: Նշվածի նպատակը փորձեմ պարզ ներկայացնել ինչում է:

 

Հիմք ընդունելով այն հանգամանքը որ Նախագահը հանդիսանում է պետության գլուխը, ապա այնպիսի իրավիճակում, երբ կան իրական սպառնալիքներ հանրության համար, Նախագահը պետք է ունենա որոշակի հայեցողություն իրականացնելու միջամտություն: Հնարավոր է, որ հանրային շահից դրդված հետագայում հրատապ իրավիճակի ազդեցության ուժով կայացված որոշումը պարզվի, որ ճիշտ չէ, սակայն այսպիսի դեպքում պետք է ուշադրություն դարձնել, թե ինչ նպատակ է հետապնդել նման որոշում կայացնելը /տվյալ պարագայում հանրային շահ, այլոց իրավունքների պաշտպանություն և այլն/: Համադրելի հիփոթետիկ օրինակ բերեմ: Y երկրի նախագահը ունենում է տեղեկություն որ վտանգավորության ամենաբարձր աստիճանի զենքեր են առկա X երկրում, որոնք հնարավոր է օգտագործվեն իր հայրենիքի դեմ: Հայտարարվում է պատերազմ այդ երկրին, հարյուրավոր զինվորներ են զոհվում, որոնողական աշխատանքները ավարտվում են, պարզվում է այդ զենքը չկար: Նախագահը չունենալով անձեռնմխելիություն, իհարկե, պետք է ենթարկվեր պատասխանատվության: Բայց պատկերացրեք, եթե այդ զենքերը լինեին և Նախագահի կողմից հապաղելը /կամ վախենալը հնարավոր պատասխանատվությունից/ լիներ հազարավոր մարդկանց մահվան պատճառ: Այդ իսկ պատճառով ԱՆՀՐԱԺԵՇՏՈՒԹՅՈՒՆ Է ԱՆՁԵՌՆՄԽԵԼԻՈՒԹՅՈՒՆԸ և չի կարելի ոչ մի դեպքում միջամտել այդ ինստիտուտին, անկախ իրավիճակից: Նշվածը իմ կարծիքը չէ միայն, այլ հենց ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ՀՍՏԱԿ ՄՈՏԵՑՈՒՄՆ Է:

 

4. Խոսվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի արդեն հայտնի 300.1 հոդվածի մասին: Այո, նախկինում այն ձևակերպված է եղել 300-րդ հոդվածում, այնուհետև 18.03.2009 թվականին այն, ըստ որոշ մասնագետների, զուտ տեխնիկական խմբագրության ենթարկվեց և առանձնացվեց: Շատերը այս գործընթացը իդենտիֆիկացնում են քրեական օրենսգրքի տեխնիկական փոփոխության՝ օրինակ՝ հոդվածների թվերի փոփոխության հետ: Բնականաբար, հետադարձ ուժի արգելքի տեսանկյունից նշված հարցը ՊԵՏՔ Է դիտարկվի: Բոլոր այն գործընկերներս, որոնք անդրադառնում են սահմանադրական նորմերին, նշեմ, որ անձի իրավական վիճակը վատթարացնող օրենքները և այլ իրավական ակտերը հետադարձ ուժ չունենալու նորմը ևս սահմանադրաիրավական պահանջ է: Մինչ 2009 փոփոխությունը ՀՀ քրեական օրենսգրքում առկա ձևակերպումը հետևյալն է՝ <<Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական կարգը բռնությամբ տապալելուն կամ Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը բռնությամբ խախտելուն ուղղված գործողությունները...>>: Քրեական իրավունքի մասնագետ գործընկերներս պետք է հստակ նկատեն, որ նշված արարքի ՕԲՅԵԿՏԻՎ ԿՈՂՄԸ, այսինքն փաստացի արարքը (գործողության, անգործություն), իրականացվում է բացառապես բռնության էլեմենտի առկայությամբ, իսկ դրա բացակայությունը կենթադրի հանցակազմի բացակայություն, ուստի հանցագործության բացակայություն: Միաժամանակ, 2009 թվականին ներդրված նոր 300.1 հոդվածը նախատեսում է, որ սահմանադրական կարգը տապալելը` Սահմանադրության 1-ից 5-րդ հոդվածներով կամ 6-րդ հոդվածի առաջին մասով նախատեսված որևէ նորմը փաստացի վերացնելը, որն արտահայտվում է իրավական համակարգում այդ նորմի գործողության դադարեցմամբ: Տարբերություն չնկատելը այս դեպքում պարզապես անտարբերության դրսևորում է: Բռնության էլեմենտը հանվել է և ավելի լայն շրջանակ է նախատեսվել օբյեկտիվ կողմի դրսևորման, ինչն իրենից ենթադրում է հանցակազմի տարրերի ընդլայնում, իսկ ընդլայնումը այս պարագայում ուղղակիորեն հանգեցնում է անձի իրավական վիճակը վատթարացնող կարգավիճակի, հետևաբար՝ հետադարձ ուժի արգելքի սահմանադրական պաշտպանության գործածմանը:

 

Մասնավորապես, եթե նախկինում կատարվել է այնպիսի հանցագործություն, որում, ըստ էության, բացակայել է օբյեկտիվ կողմի որևէ տարր, ապա հետագայում դրա նախատեսման դեպքում անձին նոր հանցակազմի շրջանակներում դատապարտելը ուղղակիորեն հակասում է քրեական օրենսգրքի հիմքում դրված մի շարք սկզբունքների էությանը: Նույնիսկ այս պնդմանս հետ համաձայն չլինելու դեպքում, մեծ հարգանք ունենալով ցանկացած իրավաբանի կարծիքի հետ, պետք է արձանագրենք, որ կիրառության կամ դրա բացակայության հարցը կարող է որոշել բացառապես Սահմանադրական դատարանը, քանի որ, ինչպես նշեցի, պետք է մեկնաբանվի սահմանադրական նորմը, որի բացառիկ լիազորությունը պատկանում է Սահմանադրական դատարանին: Մտահոգիչ է, որ ՀՀ գլխավոր դատախազը հանդիսանալով Սահմանադրական դատարան դիմող առանցքային սուբյեկտներից մեկը, մինչ այս պահը նման որոշում չի կայացրել: Ի դեպ, նախկինում մի շարք դեպքերում ՀՀ դատախազության կողմից տարբեր գործերով վարույթը կասեցվել է և ել Սահմանադրական դատարան դիմելու որոշում է կայացավ:

 

5. Միաժամանակ, կրկին անդրադառնալով 300.1 հոդվածին, ըստ էության դրանով նախատեսված օբյեկտիվ կողմը (արարքը՝ գործողություն, անգործություն) դրսևորվում է Սահմանադրության 1-ից 5-րդ հոդվածներով կամ 6-րդ հոդվածի առաջին մասով նախատեսված որևէ նորմի փաստացի վերացմամբ, որն արտահայտվում է իրավական համակարգում այդ նորմի գործողության դադարեցմամբ: Այսինքն՝ Սահմանադրության նշյալ հոդվածներով սահմանված որևէ նորմ իրավական համակարգում պետք է դադարի գործել՝ բացակայի դրա ապահովման որևէ մեխանիզմ կամ գործիքակազմ: Նշվածից հետևում է, որ եթե առկա չէ իրավական համակարգում սահմանադրական նորմի գործողության փաստացի դադարեցման փաստ, ապա բացակայում է հանցակազմը: Օրինակ, ենթադրենք սահմանադրական կարգի տապալումը մեկնաբանվում է արտակարգ դրության հրամանագրով. Արդյո՞ք առկա է ապացույց առ այն, որ, նշվածը ուժի մեջ մտնելով, սահմանադրական նորմի և/կամ նորմերի իրավական համակարգում գործողության դադարեցման է հանգեցրել, արդյո՞ք առկա չեն եղել նշված իրավական ակտի վիճարկման մեխանիզմներ, որոնց բացակայության, այլ ոչ չիրացնելու դեպքում հնարավոր պնդել, որ այդ նորմի գործողությունը դադարեցվել է: Առկա՞ են արդյոք ապացույցներ առ այն, որ նշված նորմերի պաշտպանության մեխանիզմներ նախատեսված չեն եղել: Ուշագրավ է նաև այն հանգամանքը, որ ՀՀ սահմանադրական դատարանը «Հանրապետության Նախագահի թեկնածուներ Տիգրան Կարապետյանի և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի դիմումների հիման վրա` ՀՀ կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի 2008 թվականի փետրվարի 24-ի՝ «Հանրապետության Նախագահ ընտրվելու մասին» թիվ 24-Ա որոշումը վիճարկելու վերաբերյալ» գործով որոշումը ընդունել է 2008 թվականի մարտի 8-ին, իսկ համապատասխան դիմումները ստացվել են նույն թվականի փետրվարի 27-ին և 29-ին: Այսինքն, ՀՀ սահմանադրական դատարանը խնդրո առարկա ժամանակահատվածում, երբ, ըստ ՀՔԾ-ի պաշտոնական հաղորդագրության, տապալված է եղել սահմանադրական կարգը, իրականացրել է սահմանադրական արդարադատություն: Ավելին, մարտի 8-ի որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը ընդգծել է նույնսիկ, որ <<ՀՀ Սահմանադրության սահմանադրական կարգի հիմունքների հիմնարար սկզբունքներից բխում է, որ Հայաստանի Հանրապետությունում ընտրությունները պետք է դառնան քաղաքական հակամարտությունների հաղթահարման և պետական կարգի հիմքերն ամրապնդող գործոն: Իրականում, հետընտրական գործընթացներն ավելի են սրում թե´ քաղաքական և թե´ հասարակական հակամարտությունը` վտանգելով ժողովրդավարական այնպիսի արժեքներ, ինչպիսիք են հանդուրժողականությունը, բազմակարծությունը, համագործակցությունը, հանրային վստահությունը, քաղաքակիրթ երկխոսությունը>>: Սահմանադրական նորմերի մեկնաբանման բացառիկ լիազորությամբ և Սահմանադրության գերակայության ապահովման գործառույթով օժտված մարմինը փաստացի անդրադարձ է կատարել հետընտրական գործընթացներին և պարզապես որակել է, որ վտանգվել են որոշակի ժողովրդավարական արժեքներ: Ինքնին ժողովրդավարական արժեքների վտանգումը որևէ կերպ չի կարող նույնացվել սահմանադրական կարգի տապալման հետ, ինչը, ինչպես նշվեց, դրսևորվում է համապատասխան սահմանադրական նորմի իրավական համակարգում գործողության առհասարակ դադարեցմամբ:

 

6. Մեկ հանգամանք ևս՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 300.1 հոդվածով նախատեսված արարքը ըստ էության ենթադրում է հատուկ սուբյեկտի առկայություն՝ պաշտոնատար անձի, քանի որ օբյեկտիվ կողմը պաշտոնական լիազորություններով չօժտված անձի կողմից իրականացվել չի կարող: Նշվածից հետևում է, որ նման արարք կատարած անձը պետք է օգտվի իր պաշտոնական կարգավիճակից՝ չարաշահելով այն, անցնելով դրա սահմանները և այլն, իսկ դա արդեն իսկ ուղղակիորեն ենթադրում է անձեռնմխելիության պաշտպանության ներքո գործուղություն կամ անգործություն:

7. Ես չեմ ցանկանում անդրադառնալ ՀՀ ՊՆ հույժ գաղտնի փաստաթուղթ հանդիսացող 0038 հրամանին, այն պարզ պատճառով, որ այն դեռևս ամբողջությամբ չի գաղտնազերծվել, իսկ էպիզոդիկ գաղտնազերծումների վերլուծությունը նպատակահարմար չէ: Միայն մեկ հանգամանք կարող եմ նշել. վերոնշյալ փաստաթուղթը հանդիսանում է լոկալ ակտ, իր մեջ չի պարունակում քաղաքական գործընթացներին ուղղակի միջամտության կոչ կամ գործողություններ: Ենթադրություններ, մտահոգություններ կարող են լինել բազմաթիվ, դրանց վերաբերյալ հստակ ապացույցների առկայության դեպքում միայն կարելի է դրանք քննարկել: Նման տեսակի իրավական գործընթացի արդյունքում վերհանված ապացույց չի ներկայացվել:

 

8. Հակիրճ անդրադարձ է հարկավոր կատարել Հատուկ քննչական ծառայության և դատական իշխանության փոխհարաբերություններին, քանի որ հնչել է պնդում, որ Հատուկ քննչական ծառայությունը որևէ ազդեցության հնարավորություն չունի դատավորի կամ դատական իշխանության նկատմամբ: Իրավմամբ, ՀՔԾ-ն իր լիազորությունների ուժով չի կարող կարգապահական պատասխանատվության ենթարկել դատավորի, կամ նշանակել այդ պաշտոնում, կամ առավել ևս ազատել այդ պաշտոնից: ՀՔԾ-ն օժտված է շատ ավելի լայն լիազորություններով՝ ՀՔԾ-ն է այն մարմինը որը դատավորի կողմից ենթադրյալ քրեորեն հետապնդելի արարքի կատարման դեպքում իրականացնում է նախաքննությունը, քննչական գործողությունները և այլն: Հետևաբար, ազդեցության ռիսկերը, կարծում եմ, առավել քան բարձր են, քանի որ նման կառույցի հայտարարությունը ցանկացած դատավորի համար, հաշվի առնելով, որ հենց այդ կառույցն է քրեական հետապնդում իրականացնելու կամ կարող է իրականացնել իրենց նկատմամբ, հստակ կարող է ունենալ <<սառեցնող էֆեկտ>>: Նշվածն անընդունելի է թե ներպետական օրենսդրությամբ և թե ՀՀ միջազգային պարտավորությունների տեսանկյունից:

9. Անհարաժեշտ եմ համարում անդրադառնալ նաև ՀՀ երկրորդ նախագահին կալանավորելու վերաբերյալ որոշմանը: Հատուկ պետք է ընդգծել, որ հիմնական պահանջը նման հարցերում պետք է ուղղվի որոշումը ընդունած դատարանին: Պատճառաբանությունը հստակ է, նախաքննական մարմինը կարող է, հաճախ նույնիսկ պետք է, համոզված լինի կալանավորման վերաբերյալ իր դիրքորոշման մեջ, սակայն պատահական չէ, որ նման որոշում կարող է իրականացվել բացառապես անկախ կողմի՝ դատարանի կողմից, քանի որ վերջինս կաշկանդված չէ կոնկրետ գործով, չի հանդիսանում ոչ պաշտպանական և ոչ մեղադրական կողմ: Կալանավորման համար պահանջները չափազանց հստակ են՝ դատարանը կարող է բավարարել նման միջնորդությունը, եթե ԿԱՆ ԲԱՎԱՐԱՐ ՀԻՄՔԵՐ ԵՆԹԱԴՐԵԼՈՒ, ՈՐ ՄԵՂԱԴՐՅԱԼԸ ԿԱՐՈՂ Է

1) թաքնվել քրեական վարույթն իրականացնող մարմնից (կիրառելի չէ, քանի որ անձը դրևսորել է պատշաճ վարքագիծ թե ներկայանալու և նույնիսկ որպես վկա համագործակցելու ուղղությամբ).

2) խոչընդոտել մինչդատական վարույթում կամ դատարանում գործի քննությանը` քրեական դատավարությանը մասնակցող անձանց վրա անօրինական ազդեցություն գործադրելու, գործի համար նշանակություն ունեցող նյութերը թաքցնելու կամ կեղծելու, քրեական վարույթն իրականացնող մարմնի կանչով առանց հարգելի պատճառների չներկայանալու կամ այլ ճանապարհով (ՀՔԾ-ի և իրավապահ այլ մարմինների կողմից նշվածի վերաբերյալ որևէ ապացույց կամ հիմք չի ներկայացվել, ավելին՝ հաշվի առնելով գործի նկատմամբ հանրային ուշադրությունը՝ նման տեղեկությունների առկայության դեպքում դրանք միանշանակ կդիտարկվեն որպես առանձին քրեորեն հետապնդելի արարք).

3) կատարել քրեական օրենքով չթույլատրված արարք (նույն հիմնավորումը ինչ ներկայացվել է 2-րդ գործողության մասով).

4) խուսափել քրեական պատասխանատվությունից և նշանակված պատիժը կրելուց (կրկին կիրառելի չէ, քանի որ անձը դրևսորել է պատշաճ վարքագիծ թե ներկայանալու և նույնիսկ համագործակցելու ուղղությամբ ).

5) խոչընդոտել դատարանի դատավճռի կատարմանը (նույն վերոնշյալ պատճառաբանությունը):

 

ՀՀ օրենսդրությունը, այդ թվում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային որոշումները, որոնցով չեմ ցանկանա ծանրաբեռնել, այս փուլում չափազանց խիստ մոտեցում է որդեգրել կալանավորման վերաբերյալ, ինչը բազմիցս խախտվել է ՀՀ դատարանների կողմից և պատճառ դարձել հազարավոր եվրոների վճարման ՀՀ կառավարության կողմից: Թույլ տվեք անշնորհակալ կանխատեսում կատարեմ, որ այս գործով, եթե հստակ հիմքեր չեն ներկայացվել վերոնշյալ գործողությունների մասով, վստահեցնում եմ՝ արձանագրվելու է մարդու իրավունքների խախտում կալանավորման որոշման հետևանքով: Կալանքի կիրառումը ողջամիտ է այն դեպքում, երբ մեղադրյալի կողմից խախտվում են այն պայմանները, որոնց առկայությամբ օրենսդրությունը թույլատրում է կալանքի կիրառումը: Սակայն պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ կալանքի կիրառումը չպետք է բացարձականացվի և չպետք է կալանքի կիրառման հիմքերը մեկնաբանվեն անհարկի ավելի լայն, քան օրենքը թույլ է տալիս։ Ավելին, այն պետք է հիմնվի հանգամանքների խորը ուսումնասիրության վրա: Ասվածը հիմնավորվում է այն հանգամանքով, որ երբ պետք է սահմանափակվի Կոնվենցիան կամ Սահմանադրական իրավունքը, ապա այդ իրավունքի սահմանափակումը պետք է լինի համաձայն և բխի օրենքի որոշակիությունից, այլ ոչ թե ենթադրյալ դատողություններից: Կալանավորումը հանդիսանում է բացառիկ ներգործության միջոց, երբ կան դրա հստակ և բավարար հիմքերը, այլ ոչ ենթադրություններով՝ նույնիսկ որոշակի վերլուծություն պարունակով ենթադրության կամ հասարակական որոշ խմբերի պահանջի առկայության դեպքում: Կալանավորման օրենքով չնախատեսված հիմքերով կիրառումը խախտում է ոչ միայն անմեղության կանխավարկածը, որը հանդիսանում է մեղադրյալի կարևորագույն իրավունքներից մեկը, այլև բացասական հետևանքներ կարող է առաջացնել թե կալանավորվածի և թե հետագայում հասարակության համար: Կալանքի կիրառման համաձայնությանը անդրադարձել է նաև Վճռաբեկ դատարանը՝ հստակ ամրագրելով, որ անձին կալանավորելու համար հիմքերը պետք է լինեն որոշակի և վերաբերելի: Ուստի գտնում եմ, որ նման փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում կալանավորման կիրառումը պետք է բացառել, հետևաբար, այս դեպքում կալանավորումը պետք է վերացվի»: